Funkcjonalne aspekty marzeń sennych w biegu życia

Kierownik projektu: prof. dr hab. Barbara Szmigielska-Siuta
Wykonawca: Małgorzata Hołda

Celem przedstawionych badań było wzbogacenie wiedzy psychologicznej na temat roli marzeń sennych w funkcjonowaniu psychologicznym człowieka w całym biegu życia ludzkiego. W badaniach nad marzeniami sennymi niezwykle ważne wydaje się badanie ich funkcjonalnych aspektów, takich jak stosunek emocjonalny do snów, subiektywnie spostrzegane funkcje snów i prywatne koncepcje marzeń sennych, z jakimi są one związane. Badania podejmujące tę problematykę są jednak nieliczne, ponadto ujmowane są w nich tylko niektóre aspekty funkcjonalne. Prezentowany projekt jest próbą całościowego ujęcia funkcjonalnych aspektów marzeń sennych, dla których przyjęto kategorię postawa wobec marzeń sennych.

W ramach projektu zdefiniowano i opisano kategorię postawy wobec marzeń sennych. Kategoria ta jest stosowana w literaturze, nie została jednak jednoznacznie zdefiniowana. Brak jest zgodności co do elementów, które należy włączyć do postawy wobec marzeń sennych, brak też jednolitych narzędzi do jej pomiaru, których stosowanie umożliwiłoby uzyskiwanie porównywalnych wyników. Dlatego zaproponowano własne ujęcie teoretyczne postawy wobec marzeń sennych, oparte na psychologicznych koncepcjach postaw i uwzględniające jednocześnie specyfikę przedmiotu postawy, jakim są marzenia senne. Postawę wobec marzeń sennych zdefiniowano jako względnie stały dla danej osoby stosunek emocjonalny wobec marzeń sennych, zbiór przekonań na ich temat oraz zachowań z nimi związanych. Przyjęto ponadto, że postawa wobec marzeń sennych jest postawą jednobiegunową, a jej kontinuum obejmuje zakres od braku zaangażowania do zaangażowania.

Przyjęty sposób definiowania postawy wobec marzeń sennych stanowił podstawę skonstruowania wystandaryzowanego narzędzia do pomiaru postaw wobec marzeń sennych – Skali Postaw wobec Marzeń Sennych (SPMS). SPMS uzyskała zadowalające charakterystyki psychometryczne (spójność wewnętrzna α = 0,96; stabilność bezwzględna r = 0,91). W analizie czynnikowej uzyskano 3 czynniki i na tej podstawie wyodrębniono trzy podskale narzędzia – kwestionariusz mierzy zatem trzy aspekty postawy wobec marzeń sennych: postawę uogólnioną, postawę metafizyczną oraz postawę psychologiczną.

Narzędzie to zostało następnie wykorzystane w dalszych badaniach, których celem była analiza związku postaw wobec marzeń sennych z wiekiem i płcią, wybranymi korelatami osobowościowymi (NEO-PI-R) oraz zapamiętywaniem i treścią snów (dzienniki snów, w których zgromadzono 803 opisy snów; kwestionariusz). W badaniach łącznie wzięło udział 680 osób. Stwierdzono istnienie istotnych różnic w zakresie postaw wobec marzeń sennych między poszczególnymi grupami wiekowymi (najbardziej zaangażowane postawy przejawiały osoby we wczesnej dorosłości, najmniej zaangażowane – osoby w wieku dorastania oraz w późnej dorosłości), a także między kobietami a mężczyznami (kobiety przejawiają bardziej zaangażowane postawy wobec marzeń sennych niż mężczyźni). Wykazano ponadto istotne statystycznie zależności między postawą wobec marzeń sennych a neurotycznością i otwartością na doświadczenie oraz częstością zapamiętywania snów (osoby przejawiające bardziej zaangażowane postawy wobec marzeń sennych mają wyższy poziom otwartości na doświadczenie i neurotyczności, a także oceniają swoją częstość zapamiętywania marzeń sennych jako wyższą). Zaobserwowano również pewne zależności pomiędzy postawą wobec marzeń sennych a treścią snów.

Wyniki uzyskane w ramach projektu pozwoliły na wzbogacenie naukowej wiedzy na temat marzeń sennych i ich roli w funkcjonowaniu człowieka w całym biegu życia, przede wszystkim dzięki oryginalnemu ujęciu tej problematyki, kładącemu nacisk na funkcjonalne aspekty marzeń sennych. Przeprowadzone badania są cenne dla rozwoju dyscypliny także dzięki próbie całościowego ujęcia aspektów funkcjonalnych i oryginalnym definicjom postawy wobec marzeń sennych. Ponadto w ramach projektu skonstruowano Skalę Postaw wobec Marzeń Sennych – narzędzie oparte na oryginalnej, autorskiej definicji postawy wobec marzeń sennych, spełniające wszystkie kryteria psychometryczne. Narzędzie to umożliwia rzetelny pomiar postaw wobec marzeń sennych i może być wykorzystywane zarówno w praktyce psychologicznej, jak i w dalszych badaniach podstawowych dotyczących postaw wobec marzeń sennych i ich związków z innymi zmiennymi.